Net zo succesvol worden als Gebiedscoöperatie Nieuwkoop

Gebiedscoöperatie Nieuwkoop realiseerde maar liefst 10 postcoderoosprojecten. Er lopen ook nog eens 25 energiecoaches rond in de plattelandsgemeente in het Groene Hart. En de onderzoeken naar slimme lokale gebiedsenergiesystemen die moeten leiden tot onafhankelijke Local4Local-gemeenschappen zijn in volle gang. Hoe krijg je het voor elkaar? Voorzitter Jan Dirven over geduld, professionaliteit en gewoon doorpakken.

Op een maandagochtend in 2022 zet Jan Dirven, voorzitter van Gebiedscoöperatie Nieuwkoop, een projectplan in elkaar. Het moet snel. Het ministerie van Landbouw heeft ‘versnellingsgeld’ beschikbaar en de provincie Zuid-Holland wil dat graag inzetten om gebruik en opwek van duurzame energie beter op elkaar af te stemmen. Hebben ze in Nieuwkoop niet een goed idee? Dat heeft Dirven zeker. De coöperatie zit op dat moment middenin een leerproces rond netcongestie en heeft al experts ingeschakeld om daarover mee te denken.

Energie slimmer gebruiken

De coöperatie is opgericht om “duurzame initiatieven te ontwikkelen of te versnellen door inwoners en bedrijven te verbinden en ontzorgen”. Die doelstelling geeft genoeg ruimte om collectieve zonnedaken te ontwikkelen – een opstap voor veel energiecoöperaties – maar ook om verder te kijken dan opwek. Dat doen ze dan ook: GC Nieuwkoop nam eerder het initiatief voor zes zogenoemde sectortafels rond o.a. landbouw, glastuinbouw, natuur, industrie. “We deden dat om met zoveel mogelijk organisaties en bedrijven te bespreken wat hun wensen en kansen voor verduurzaming zijn. En om die te helpen realiseren”, zegt Dirven. Bij de tafels kwam, behalve potentiële locaties voor opwek, ook iets anders naar boven: glastuinbedrijven in Ter Aar hebben warmte nodig en een plasticbedrijf op het nabijgelegen bedrijventerrein Bovenland, dat 24 uur per dag grondstoffen smelt en afkoelt, heeft juist veel warmte over. Dat treft: de energiecoöperatie denkt al een poosje na over manieren om slim, lokaal energie te delen: Local4Local.

Jan Dirven bij de opening van een zonnedak bij van der Laan mobiliteit

Betere business case voor bedrijven

Dirven: “We zijn samen met expertbureau Merosch uit Bodegraven gaan kijken hoe je die warmte kunt gebruiken voor de kassen.” De business case is bijna rond, als in juni 2023 een grote brand uitbreekt op het bedrijventerrein, die een aantal bedrijven, waaronder een van de mogelijke warmteleveranciers, TN Plastics, in de as legt. Een enorme ramp voor de getroffen bedrijven en ook: wég project. “Gelukkig gaat er herbouwd worden”, zegt Dirven. “Maar de nieuwe machines zijn efficiënter, dus we weten nog niet wat het warmteoverschot wordt. En het bedrijf moet natuurlijk ook nog zien in hoeverre de oude klanten allemaal terugkeren en de productie weer op gang komt.”
Het is een flinke tegenslag, maar een haalbare koppeling van zowel warmte als elektriciteit tussen twee glastuinbouwbedrijven is intussen wel gerealiseerd. De coöperatie onderzoekt ook de koppelmogelijkheden op een tweede bedrijventerrein, tussen bedrijven onderling, met een van de aangrenzende woonwijken en – wie weet – een sportcomplex of het nieuw te bouwen binnenzwembad in Nieuwkoop. Dit soort samenwerkingen zijn essentieel, vindt Dirven: “Door slim samen te werken en je energiegebruik op elkaar af te stemmen en uit te wisselen, kun je energie extra besparen, effectiever gebruiken en het elektriciteitsnet ontlasten. Dat is voor alle betrokkenen natuurlijk heel interessant: bedrijven gebruiken minder energie, hebben lagere energielasten, dus een betere business case en hoeven daarvoor in de plaats minder energie duurzaam op te wekken.”

Zoek ongebruikelijke samenwerkingsverbanden

Dat samenwerking geen vanzelfsprekendheid is, weet de coöperatie ook. Samenwerking – ook met een gemeente bijvoorbeeld – vraagt veel geduld en begrip, is Dirvens ervaring. Wanneer de coöperatie in 2018 wordt opgericht, weet de gemeente eerst niet zo goed raad met het clubje dat zich begint te bemoeien met de energietransitie. “De wethouder vond dat ik de ambtenaren van hun werk zat te houden.” De postcoderoosprojecten lopen als een zonnetje, maar die kan de coöperatie dan ook regelen zonder tussenkomst van de gemeente. Lastiger wordt het wanneer GC Nieuwkoop zich ook met andere energiethema’s, zoals warmte, gaat bemoeien. De omslag komt, wanneer de gemeente in lijn met het eigen beleid ook de gemeentelijke daken zou moeten gaan vol leggen met zonnepanelen. Dan komen plotseling die ‘mensen van de postcoderozen’ in beeld en neemt de coöperatie de gemeente op sleeptouw langs alle potentiële locaties om te kijken wat er mogelijk is. “Ik ben best wat gewend vanuit mijn werk, maar dan nog vond ik het af en toe wel erg traag en ingewikkeld”, geeft Dirven toe. “Maar je individuele irritatie is niet relevant in het licht van de grote veranderingsopgaven. Je moet willen snappen waarom een raad, een college of ambtenaren zich verzetten en hen serieus nemen. Daarvoor heb je een zekere mate van professionaliteit en ervaring met ongebruikelijke samenwerkingsverbanden nodig. Die hebben we in het bestuur. Na die begintijd is de samenwerking met de gemeente sterk veranderd: van tegenwerking naar inspirerende samenwerking.”

Profiel Gebiedscoöperatie Nieuwkoop

Naam: Gebiedscoöperatie Nieuwkoop
Gemeente: Nieuwkoop (ca 30.000 inwoners)
Aantal leden: 260
Postcoderozen: 10
Lopende projecten: Local4Local
In voorbereiding: zon op land
Altijd doen: experimenteren en leren

Piekurencongestie

En nu is er dus het Local4Local-project voor de provincie Zuid-Holland. Daarvoor kan de coöperatie dus mooi voortbouwen op eerdere ervaring. Volgens Dirven zit er administratieve regelgeving in de weg die het lastig maakt om netcongestie op te lossen. “Er is alleen maar congestie op piekuren, vergelijkbaar met files op de weg. De regels zeggen dan: het net is vol. Maar het is een groot deel van de tijd helemaal niet vol. Wij denken: ga met bedrijven onderling proberen die pieken af te vlakken door de gezamenlijke energie- en daarmee de transportbehoefte slimmer te verdelen in de tijd. Je kunt die van piek- naar daluren verschuiven. Dat kan onder andere door opwek en gebruik dichter bij elkaar te brengen, door energievragende apparaten en machines op slimmere momenten aan of uit te schakelen, door te bufferen of in een andere energievorm om te zetten, of door terug levering van zon of wind tijdelijk ietsje terug te schalen. Dat is congestiemanagement. Door Tennet geaccrediteerde Congestie Service Providers (CSP’s) zijn daarin gespecialiseerd. Wij hebben bijvoorbeeld het Delftse bedrijf Emmett Green hierbij betrokken.”

Kas zonder gas

Dirven geeft een voorbeeld van slim delen: “We hebben hier de ‘kas zonder gas’, die een warmte-koudeopslag (wko) gebruikt en daarvoor veel stroom voor de warmtepomp en de verlichting nodig heeft. Net op het moment dat we het onderzoek startten, begonnen de stroomprijzen enorm te stijgen en ging de duurzaamste kas van Nederland failliet. Maar de buurkas had alleen een gasaansluiting en geen wko. Die twee systemen zijn toen gekoppeld en er is er een warmtekrachtkoppeling (wkk) aan toegevoegd. Die draait op gas en produceert stroom en warmte met een efficiency van 95%; véél hoger dan elektriciteit uit het net. Met de inzet van aardgas daalt in dit geval de CO₂-voetafdruk. Die kan op termijn verder dalen door de inzet van groen gas. Daarmee zijn die kassen dus allebei blij. De wkk draait niet volcontinu en kan ook ingezet worden als flexibel regelvermogen om de continue onbalans op het net te helpen stabiliseren. Je hoeft dat allemaal niet zelf te doen. Energy Service Company’s (ESCo’s) kunnen je ontzorgen.” Een advies heeft Dirven ook: “Afhankelijk zijn van de buurman is eng, dus je moet goed kunnen uitleggen wat er voordelig is aan je plan. Maar uiteindelijk lag er een verduurzamingsplan waar de bedrijven zelf aan hadden bijgedragen en waar ze zich eigenaar van voelden. Pas dan gaat het werken.”

Plannen voor het oprapen

Inmiddels staan de volgende activiteiten alweer op stapel: verder verduurzamen van woningen en wijken; torreficeren van organische reststoffen om er groen gas uit te kunnen winnen en tegelijk CO₂ vast te leggen, voorbereiden op de ontwikkeling van zonnevelden met 50% lokaal eigendom. Al die activiteiten moeten uiteindelijk leiden tot lokale energiegemeenschappen die met zelflevering onafhankelijker worden van het net en van de fluctuerende energieprijzen op de wereldmarkt. Dirven: “Er is heel veel te doen, de plannen liggen voor het oprapen. We zijn gepassioneerd en gemotiveerd; dan kun je er niet meer mee ophouden. Voor je het in de gaten hebt werk je hier allemaal full time aan. Je komt ook steeds weer nieuwe uitdagingen tegen. We hebben echt handjes te kort.”